Kararlı ve sınır tanımaz oluş; bilimsel yöntemle fikir üretmenin tamlayanıdır; ikincildir. Aydınlanma, düşünce üretimiyle değil, biçimlendiren ve öylece fikre karakter kazandıran bilincin vasfıyla ilintilidir. Bu nedenle; bilincin vasfına bağlı olarak, aklın da fikir üretiminde cevval olması, aydınlanma sürecinde biçimleyici önem kazanır. Durumu idrak yetisinin vasfı; aklın cüretinin toplumsal ilerleme doğrultusunda yararlı olup olmayacağını belirler.