Toplum ve birey: Hangisi ötekini yaratır, biçimlendirir, dönüştürür? Toplum bir değişmezlik hedefiyle bireyi var eder, ancak onu var etmek suretiyle kendi bünyesine değişimin tohumlarını eker. Toplum bireyi yaratır ama ona sahip olmayı başaramaz. Tarde’a göre, “Toplum herkesin tek tek ve karşılıklı olarak birbirine sahip olmasıdır.” O halde toplum, yekpare bir yapı değil, ayrı olanlardan oluşan bir toplamdır. Tarde’ın düşüncesinde birey toplumun emrinde edilgen bir unsur değil, onun öznesi ve devindirici gücüdür. Toplumsal kitle tarafından çekiştirilen, sürüklenen basit bir bileşen değil, sayısız yol ve yöntemle toplumu peşinden sürükleyen açık ve gizli bir aktördür. Bir başka ifadeyle Tarde, birliği ve benzerliği değil, çokluğu ve farklılığı merkeze koyar. Tarde birey ve toplum anlayışını, Leibniz’in bireysel monadlarından esinlenerek kurmuştur. Monadlara hâkim olan bağımsızlık ruhu, Tarde’ın bireylerini kuşatır; böylece onlar durmadan kıpırdar, kaynaşır, uçuşur, ele avuca sığmazlar. Tarde’ın bireyi başlı başına bir toplumdur; duygularının, düşüncelerinin, eğilimlerinin, inançlarının ve isteklerinin bir toplamıdır; bunların her biri ve hepsi bireyi peşinden sürükler, tıpkı bireyin de toplumu peşinden sürüklemesi gibi. Fakat Tarde’ın bireyi bağımsızlık itkisiyle hareket etmekle birlikte, öteki bireyler olmadan, onlarla etkileşime girmeden, alışveriş etmeden varlığını ortaya koyamaz. Bağımsızlıkla hareket eder fakat yan yana gelmekten kaçamaz. İşte onların bu yan yanalığına uzaktan bakıp “toplum” diyoruz.